استقرار نظام آراستگی محیط کار (5S)
5S یا نظام آراستگی محیط کار، از جمله سیستم هایی است که طبق نظر بسیاری از صاحب نظران، پایه اولیه و سنگ بنای سایر سیستم های کیفیتی و بهره وری مانند TQM، HSE و… می باشد. هدف اصلی 5S بهسازی فرآیندهای سازمان و حذف اتلاف ها می باشد. از اینرو این سیستم یکی از مهمترین ارکان دستیابی به بهبود مستمر (Kaizen) در شرکت ها نیز می باشد. 5S فضایی مناسب، بهره ور، فعال، زیبا، شاد و ایمن در محیط کار ایجاد می نماید. علاوه براین تداوم پیاده سازی 5S موجب شکل گرفتن تصویری بهتر از شرکت در ذهن مشتریان شده و فرصت های تجاری روز افزونی برای محصولات آن فراهم می نماید.
اصول حاکم بر این صنعت در آمریکا تحت عنوان نظام خانه داری صنعتی یا HOUSEKEEPING تدوین و معرفی شد.
ژاپنی ها پس از آشنایی با مفهوم HOUSEKEEPING به این نتیجه رسیدند که برای استفاده از این نظام در ژاپن باید تغییراتی در آن بدهند که با اصول فرهنگی جامعه انطباق داشته باشد از این رو این تغییرات منجر به طراحی نظام 5S گردید که اجرای آن به همه صنایع تعمیم داده شد.
پیشنهاد می کنیم جهت آشنایی کامل با مباحث 5S، در دوره آموزش نظام آراستگی در محیط کار 5S شرکت نمایید.
واژه پنج S مخفف پنج كلمه ژاپنی است كه عبارتند از:
Seiri: (ساماندهی )
یعنی جدا كردن اقلام غیر لازم از اقلام مورد نیاز و دور ریختن آن ها.
Seition: (نظم و ترتیب)
یعنی مرتب كردن اقلام مورد نیاز به نحوی كه به آسانی بتوان به آنها دسترسی پیدا كرد.
Seiso: (پاكیزه سازی )
یعنی تمیز كردن كامل محیط به نحوی كه هیچ جایی كثیف نباشد.
Seiket su: (استانداردسازی)
یعنی جلوگیری از بهم خوردن نظم و نظافت و حفظ و نگهداری آن.
Shitsuke: (انضباط)
یعنی دادن آموزشهای لازم برای افزایش توانایی افراد جهت انجام امور مربوطه.
تعاریف:
محیط های كار در سه دسته اصلی درجه بندی می شوند:
محیط كار درجه یک: در این محیط كسی چیزی را به این سو و آن سو نمی اندازد و همه به نظافت محیط كمک می كنند.
محیط كار درجه دو: در این محیط افراد چیزها را به اطراف می اندازند ، ولی نظافتچی محیط را تمیز می كند.
محیط كار درجه سه: در این محیط هر كس هر چیزی را به گوشه ای می اندازد و كسی هم مسئول نظافت محیط نیست.
اگر در محیطی هستید كه از درجه 2 یا 3 است ، به طور جدی 5S را اجرا كنید و اگر محیط شما از درجه 1 می باشد با اجرای سیستم 5S به یك محیط كار بهتر خواهید رسید.
نكته بسیار مهم: این كار علاوه بر اینكه یک كار سیستمی است ، یك كار گروهی می باشد و همه باید در آن مشاركت داشته باشند.
4 – 1 – ساماندهی :
قدم اول: به اطراف خود نگاه كنید، آیا اقلامی متعلق به شما وجود دارد كه دیگر هیچ مصرفی نداشته باشد. اگر چنین چیزی وجود دارد، بلافاصله آن را دور بریزید.
مثال: اعلامیه های قدیمی و یا یادداشت هایی كه دیگر مطالب و اطلاعات مفیدی در آن وجود ندارد، خودكار تمام شده، ابزار شكسته و ….
قدم دوم: آیا آنجا اقلامی متعلق به دیگران یا شركت وجود دارد كه زائد به نظر برسد ؟
شما این اقلام را بلافاصله دور نریزید، چون ممكن است فرد دیگری به آن ها نیاز داشته باشد. آنچه شما می توانید انجام دهید چسباندن یك اطلاعیه ساماندهی روی شیء مورد نظر است. این اطلاعیه باید حاوی اطلاعات زیر باشد:
نام: شرح و مشخصات شیئ مورد نظر، چرا باید دور ریخته شود، تاریخ صدور اطلاعیه، تاریخ سررسید و مهلت پاسخ به آن.
در پایان مهلت تعیین شده در اطلاعیه باید بررسی گردد كه آیا كسی به آن پاسخ داده است یا خیر ؟
توجه: هر موسسه ای باید استانداردهای مناسب برای نگهداری یا جدا كردن و به دور ریختن اشیاء را مشخص نماید. در تمامی حالات مدیر واحدهای مختلف آن سازمان و مدیریت ارشد سخن نهایی را بیان خواهد كرد.
4 – 2 – نظم و ترتیب:
قدم اول: جهت برقراری نظم و ترتیب، هر چیزی باید در جای مناسب خودش قرار بگیرد. آیا در محیط كار شما اشیاء با روش مشخص و به طور مناسبی مرتب و منظم گردیده است یا اینكه هر چیزی در گوشه ای به حال خود رها شده است ؟ جهت استقرار هر چیزی در جای خودش، ابتدا باید تصمیم بگیرید كه هر مكانی برای كدام دسته از اشیاء مناسب می باشد. برای این كار ابتدا باید اشیاء مرتبط را دسته بندی نماییم، سپس طرحی برای استقرار اشیاء در محل مورد نظر تهیه كرده و آن را اجرا نمائید. به این ترتیب شما قادر خواهید بود اشیاء مورد نظرتان را به راحتی پیدا كنید.
قدم دوم: در تعیین محل استقرار اشیاء باید به دفعات استفاده از آن ها توجه داشته باشید . اشیائی كه زیادتر استفاده می شوند، باید به محل كار شما نزدیكتر باشند تا دسترسی به آن ها ساده و بدون صرف وقت زیادی باشد. اشیائی كه كمتر استفاده می شوند را می توان در مكان دورتری قرار داد، ولی در كل فاصله همه مكان ها باید مناسب باشد تا در هنگام نیاز دسترسی به آن ها به راحتی میسر گردد.
قدم سوم: برای جلوگیری از فراموش شدن جای اشیاء مختلف بهتر است فهرستی از اشیاء و محل نگهداری آنها تهیه كنید . با استفاده از برچسب می توانید اشیاء نگهداری شده در یك محل خاص را مشخص نمائید.
4 – 3 – پاكیزه سازی:
منتظر نشوید كه اشیاء كثیف شوند، مرتباً آنها را تمیز كنید تا هرگز كثیف نشوند.
شما و همكارانتان باید مسئولیت تمیز كردن محیط خود را عهده دار شوید . نظافتچی ها می توانند روی محل های عمومی متمركز شوند.
هرگز چیزی را به اطراف خود نیاندازید و محیط را كثیف نكنید.
اگر احیاناً محوطه های عمومی را كثیف كردید، خودتان آنجا را تمیز كنید و همواره فرض كنید كه افرادی وجود ندارند برای اینكه آنچه را شما كثیف كرده اید تمیز نمایند.
نظافت فقط تمیز كردن محل كار شما را در بر نمی گیرد. بلكه تمیز کردن تمام وسایلی كه مورد استفاده قرار می دهید را نیز شامل می شود.
از همین امروز شروع كنید و وسائل مورد استفاده خود را تمیز كنی.
اگر شما و همكارانتان به طور مشترک از وسیله ای استفاده می كنید، می توانید به نوبت آن ها را تمیز كرده و یا به صورت گروهی این كار را انجام دهید.
4 – 4 – استانداردسازی:
اكنون شما اشیاء بی مصرف را دور ریخته و اقلام مورد نیاز را به نحوی مناسب مرتب و منظم كرده اید و همینطور محیط كارتان را طوری تمیز كرده اید كه مطمئناً عاری از هرگونه گرد و غبار است.
گام بعدی حفظ و نگهداری تمام این نتایج خوبی است كه بدست آورده اید.
محیط كار را اگر به نحوی تمیز نگه ندارید ، بزودی كثیف شده و تمام زحماتی كه كشیده اید به هدر می رود.
روشی برای حفظ و نگهداری نظم و نظافت محیط به نحو مطلوب طراحی كنید. برای مثال یك برنامه هفتگی برای تمیز و مرتب كردن محیط كار درست كنید.
مؤسسه شما می تواند در حفظ و نگهداری نظم و نظافت بین قسمت های مختلف رقابت ایجاد كند. این كار، شما و همكارانتان را در مورد شرایط محیط كار بسیار هوشیارتر می سازد.
تذكر: آیتم نظافت و آراستگی به عنوان یكی از پارامترهای مهم در ارزشیابی پرسنل در نظام انگیزشی به شمار می رود.(رجوع شود به دستورالعمل نظام انگیزشی كاركنان)
4 – 5 – انضباط:
این سخت ترین بخش كار است. ترویج فرهنگ خانه داری در كار عمدتاً در مسئولیت مدیریت قرار دارد. مدیریت باید كاركنان را آموزش داده و فرهنگی را در سازمان ترویج و تثبیت نماید كه در آن پرسنل محل كار را خانه دوم خود بدانند و خوب نگهداشتن محیط كار و خوب خانه داری كردن به عادت تبدیل شود.
همواره ارزش تلاشهایتان را برای تمیز نگهداشتن محیط كار به یاد داشته باشید. وقتی كه سایرین ببینند محیط كار، دستگاه ها و ابزار و تجهیزات شما تمیز و مرتب و منظم است ذهنیت بهتری نسبت به شما پیدا خواهند كرد. به عبارت دیگر هنگامی كه آن ها محیط كار و اشیاء مربوط به شما را نامرتب و كثیف می بینند ، آن ها را متوجه شما می دانند، نه نظافتچی ها.
محیط كار را خانه دوم بدانید چون بیشتر زمان بیداری خود را در این محیط می گذرانید نه در خانه. پس به تمیز و مرتب نگهداشتن محل كارتان به اندازه منزل اهمیت دهید .
برای داشتن نقش مناسب در ترویج فرهنگ خانه داری در كار باید مراقب رفتار و عادات خود نیز باشید. شما با زحمت زیاد محیط كارتان را به خوبی مرتب و تمیز می كنید. اما ممكن است به علت عادات كوچك به طور ناخود آگاه محیط را دوباره آشفته و كثیف كنید.
افزون بر اینكه محیط كار خود را تمیز و مرتب می كنید، به فكر زیباتر كردن محیط هم باشید. یك گلدان، یك پوستر زیبا، یك جمله زیبا، استفاده از رنگ های زیبا و … می تواند محیط كار شما را فرح بخش تر كند.
تذكر: ترویج فرهنگ خانه داری در حقیقت یك كار فرهنگی است و نتیجه اجرای صحیح چهار بند قبل می باشد. بنابراین با كنترل چهار مورد قبل می توان از صحت انجام این بخش از 5S نیز اطمینان حاصل نمود.
دیدگاهتان را بنویسید